W tym roku minęło 70 lat od utworzenia Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”. Ta państwowa organizacja paramilitarna utworzona została ustawą z 25 lutego 1948 roku o powszechnym obowiązku przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego młodzieży oraz o organizacji spraw kultury fizycznej i sportu. Skupiała młodzież wieku 16 – 21 lat.
Artykuł 1 tej ustawy wprowadził „obowiązek powszechnego przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego młodzieży celem włączenia twórczego zapału młodego pokolenia do pracy nad rozwojem sił i bogactwa Narodu oraz celem rozszerzenia systemu wychowania narodowego, przedłużenia kształcenia i wychowania młodzieży poza okres obowiązku szkolnego”. Powszechny obowiązek przysposobienia zawodowego obejmował naukę, wykonywanie pracy okresowej (do 6 miesięcy przez młodzież w wieku przedpoborowym, zaś przez starszą przez okres nie dłuższy od trwania zasadniczej służby wojskowej) oraz wykonywanie pracy dorywczej, do 3 dni w ciągu miesiąca. Zwolnione od tego obowiązku były: osoby uznane za niezdolne do pracy fizycznej: kobiety zamężne, ciężarne, karmiące lub sprawujące opiekę macierzyńską, osoby pełniące bądź które odbyły zasadniczą służbę wojskową, jedyni żywiciele rodzin, osoby, utrzymujące się z prowadzenia gospodarstwa rolnego, hodowlanego lub ogrodniczego nie mające członków rodziny zdolnych do zastąpienia ich w gospodarstwie oraz duchowni. Komendant Główny „Służby Polsce” mógł nadto zwolnić z całości lub części obowiązków służby także inne osoby.
Organizacja politycznie podlegała początkowo PPR, następnie PZPR, za pośrednictwem Związku Walki Młodych, a później ZMP, zaś organizacyjnie była powiązana z wojskiem. SP prowadziła obowiązkowe przysposobienie zawodowe, wojskowe, wychowanie fizyczne oraz szkolenia polityczno-ideologiczne. Ustawa przewidywała, że kierownicy i instruktorzy: obowiązani są organizować naukę, pracę, ćwiczenia i spędzanie wolnego czasu młodzieży w taki sposób, by wyrobić w niej zamiłowanie do pracy nad odbudową kraju i zwiększeniem jego mocy, wpoić jej poczucie obowiązków obywatelskich i miłości Ojczyzny.
W roku 1949 w szeregach „Służby Polsce” znalazło się około 1,2 mln osób. Jednostkami organizacji były brygady, bataliony, hufce i drużyny. Młodzież organizowano w jednostkach tworzonych w miejscach zamieszkania lub zatrudnienia w hufcach miejskich, wiejskich, szkolnych i zakładowych oraz w ramach skoszarowanych oddziałów, w których dziewczęta i chłopcy pracowali z dala od domów – w brygadach operacyjnych, inwestycyjnych, rolnych i innych.
Brygady SP pracowały między innymi przy: odbudowie Warszawy, budowie ośrodków przemysłowych, w tym Nowej Huty, osuszaniu Żuław, w kopalniach i kamieniołomach. Do specjalnych brygad, tzw. „nadkontyngentowych” pracujących w kopalniach i kamieniołomach wcielano przymusowo młodzież z grup społecznych uznawanych przez władze za niepewne politycznie – zamożni rolnicy, przedwojenni kupcy, przemysłowcy, urzędnicy państwowi, mniejszość ukraińska). Od roku 1953 ograniczono liczbę hufców, brygad i pracowników oraz wprowadzono zaciąg ochotniczy.
Organami „Służby Polsce” była komenda główna oraz komendy wojewódzkie, powiatowe (miejskie) i gminne. Komendant główny był powoływany przez Prezydenta RP, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, zatwierdzony przez Radę Ministrów. W części ministerstw utworzono biura lub wydziały dla współdziałania z organizacją SP. Obsada komend składała się według ustawy m.in. z żołnierzy służby czynnej oraz rezerwy, a także instruktorów, kierowników robót i specjalistów, delegowanych przez właściwych ministrów.
Powiatowym (miejskim) komendantom „Służby Polsce” powierzono m.in. prowadzenie ewidencji młodzieży, podlegającej powszechnemu obowiązkowi przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego oraz przysposobienia wojskowego. Koszty działania organizacji pokrywane były przez Radę Ministrów, a także przez poszczególne ministerstwa.
Przez Służbę Polsce przewinęły się miliony młodych Polaków zdobywając wykształcenie oraz przysposobienie obronne, była to droga do ówczesnego awansu społecznego. PO „Służba Polsce” została rozwiązana 17 grudnia 1955 roku, zaś po październikowej odwilży 1956, w roku 1958, rozpoczęły działalność Ochotnicze Hufce Pracy działające pod patronatem nowo utworzonych organizacji młodzieżowych Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej.
opr. Cza
(przedruk z Biuletynu Rady Wojewódzkiej Stowarzyszenia Pokolenia w Lublinie, nr 2/56, czerwiec 2018 r.)