Słownik Lewicy

ABORCJA

Zaraz po przełomie roku 1989 środowiska katolickie i konserwatywne rozpoczęły kampanię na rzecz zastąpienia liberalnej ustawy aborcyjnej z roku 1956, restrykcyjną ustawą antyaborcyjną. Ich cel został zrealizowany w roku 1993, kiedy uchwalono obowiązującą obecnie ustawę antyaborcyjną. Wyklucza ona tzw. wskazania społeczne do przerwania ciąży, które są obecnie standardem w krajach zachodnich. Wskazania społeczne znalazły się w ustawie przyjętej przez Sejm w roku 1996 (głosami głównie SLD).

W roku 1997 Trybunał Konstytucyjny uznał ustawę za niezgodną z Małą Konstytucją – sześciu sędziów uznało ustawę za konstytucyjną, sześciu za niekonstytucyjną. W tej drugiej grupie znalazł się prezes Andrzej Zoll, co przeważyło szalę na stronę przeciwników aborcji.

Efektem ustawy antyaborcyjnej jest podziemie aborcyjne. Co roku kilkadziesiąt kobiet dokonuje nielegalnych aborcji w warunkach niebezpiecznych dla życia i zdrowia. Nielegalne aborcje wykonywane przez lekarzy, są dostępne przede wszystkim dla kobiet lepiej sytuowanych materialnie. Kobiety mniej zamożne nie stać zazwyczaj na zapłacenie za zabieg przerwania ciąży.

 

ABORCJA I PRAWA KOBIET

W 1956 roku Sejm PRL uchwalił ustawę o warunkach przerywania ciąży, wprowadzającą liberalne podejście do przerywania ciąży. Aborcja była dozwolona również ze wskazań społecznych.

Trzeba zauważyć, że aż do lat 70. XX wieku w państwach Europy Zachodniej ustawodawstwo aborcyjne było znacznie bardziej konserwatywne niż w PRL. Ustawa obowiązywała do roku 1993, kiedy to prawica wprowadziła jedną z najbardziej restrykcyjnych ustaw antyaborcyjnych w Europie.

W PRL na szeroką skalę produkowano i propagowano środki antykoncepcyjne. Jednocześnie zrealizowano szereg innych postulatów ruchu kobiecego, w tym zapewnienie kobietom równego dostępu do różnych zawodów, rozbudowano także sieć żłobków i przedszkoli, która uległa degradacji po roku 1989.

 

ARMIA LUDOWA

W 1942 roku po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej polscy komuniści utworzyli własną organizację bojową – Gwardię Ludową (GL). W 1944 roku na skutek zjednoczenia z częścią grup bojowych lewicy socjalistycznej powstała Armia Ludowa (AL). Tak jak GL prowadziła działania partyzanckie wymierzone w okupanta. AL szczególnie aktywna była na Lubelszczyźnie i Kielecczyźnie. Najbardziej znaną bitwą stoczoną przez AL jest bitwa w Lasach Janowskich.

 

BATALIONY CHŁOPSKIE (BCh)

Formacja zbrojna związana z ruchem ludowym. W 1944 roku BCh liczyły ok. 160 tys. żołnierzy. Głównym celem BCh była obrona ludności polskiej wsi przed terrorem okupacyjnym oraz eksploatacją gospodarczą.

 

BEREZA KARTUSKA

W 1934 roku na mocy rozporządzenia prezydenta Ignacego Mościckiego powstał Obóz Odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Bereza była de facto obozem koncentracyjnym. Osadzano w niej na podstawie decyzji administracyjnej, bez prawa apelacji. W obozie więziono przeciwników politycznych sanacji: komunistów, ukraińskich nacjonalistów, narodowców, socjalistów i ludowców.

 

BIALI  I  CZERWONI

Obóz Białych kojarzony jest z utworzeniem w 1858 r. Towarzystwa Rolniczego w Warszawie, miał charakter konserwatywno-ugodowy, do niepodległości chciał dochodzić stopniowo, uzyskując coraz większą autonomię gospodarczą i wojskową. W Warszawie skupiał się wokół  Delegacji Miejskiej , w jej grupie przywódczej znajdowali się  finansista Leopold Kronenberg, hrabia Andrzej  Zamoyski, Karol Ruprecht – autor wydanej w 1862r  Kwestii socjalnej wobec narodowej sprawy, z warszawskim mieszczaninem Edwardem Jurgensem, z niedoszłym lekarzem – studentem Karolem Majewskim oraz z Jakubem Gieysztorem. Obóz Białych stał na gruncie legalnej działalności politycznej i propagował pracę u podstaw (pracę organiczną). Głosił program umiarkowanych reform społecznych oraz przywrócenie Królestwu Polskiemu autonomii politycznej.

Obóz Czerwonych kształtował się w środowiskach młodzieży patriotycznej Warszawy i Kijowa, wśród Sybiraków i postępowego mieszczaństwa w latach 1860-1861. Dawał o sobie znać zwłaszcza  w czasie organizowania  licznych manifestacji patriotycznych. Jako blok radykalno-demokratyczny wysuwał program walki zbrojnej o niepodległość, połączonej z równoczesnym programem reform społecznych, a w szczególności z bezwarunkowym  uwłaszczeniem chłopów. Jego organizatorzy opowiadali się za zbrojną walką z caratem. Na czele tego obozu stanęli Jarosław Dąbrowski, Zygmunt Padlewski, Ignacy Chmieleński, Konstanty Kalinowski, Stefan Bobrowski, Agaton Giller i Zygmunt Sierakowski. Najbardziej radykalni wśród Czerwonych w czerwcu 1862r utworzyli Komitet Centralny Narodowy, a w ślad za tym przygotowywali trójzaborową walkę powstańczą.

 

BIEDA

Likwidacja wielu zakładów przemysłowych, wzrost bezrobocia, przyniosły ze sobą wzrost biedy. W 1989 roku w Polsce poniżej minimum socjalnego żyło 15 proc. społeczeństwa, w 2004 – 60 proc.! Obecnie poziom ubóstwa relatywnego w Polsce pokrywa się z przeciętnym odsetkiem dla całej UE. Polska jest jednym z niechlubnych liderów z zakresie zagrożenia ubóstwem dzieci. W biedzie żyje 22 proc. polskich dzieci.

 

DEKADA GIERKA

Lata rządów Edwarda Gierka (1970–1980) to okres przyspieszonego rozwoju Polski. Sposobem na dokonanie owego przyspieszenia było korzystanie z zachodnich kredytów. Zaciąganie długów przez Gierka było racjonalne z dwóch powodów: po pierwsze, kredyty na początku lat 70. XX wieku w wyniku kryzysu naftowego były tanie; po drugie, środki przeznaczono w większości na unowocześnienie przemysłu. „Długi Gierka” zostały spłacone w 2009 roku. Długi Gierka były mniejsze niż zaciągnięte przez Polskę po 1989 roku.

Dekada Gierka była także okresem przyspieszonego rozwoju mieszkalnictwa, infrastruktury transportowej (trasa Katowice-Warszawa, Centralna Magistrala Kolejowa, Dworzec Centralny, Port Północny), szpitali (Centrum Zdrowia Dziecka), rolnictwa (popularyzacja nawozów sztucznych), przemysłu (FSM, Huta Katowice, papiernia w Kwidzynie). Dekada Gierka to również okres upowszechnienia samochodu osobowego, jako środka transportu. Podniesienie stopy życiowej ludności było połączone z faktyczną

liberalizacją systemu politycznego. Światowa recesja połowy lat 70. XX wieku sprawiła, że załamał się przyjęty przez ekipę Gierka model rozwoju.

 

DEMOGRAFIA I RYNEK PRACY

W 1946 roku ludność Polski wynosiła 23,9 mln osób. W roku 1989 – już 38 mln osób. Wysoki przyrost naturalny był spowodowany rozwojem systemu opieki zdrowotnej, co skutkowało spadkiem współczynnika śmiertelności niemowląt (w 1950 umierało 111 niemowląt na 1000, w roku 1990 – 19), wyeliminowano także wiele chorób zakaźnych (np. gruźlicę).

W warunkach bardzo wysokiego przyrostu naturalnego gospodarka PRL była w stanie zapewnić pełne zatrudnienie dla całych roczników rozpoczynających aktywność zawodową.

 

EDUKACJA I KULTURA

PRL stanowiła skok cywilizacyjny w powszechności dostępu do edukacji i kultury. W PRL bezpłatny był cały proces edukacji, od przedszkola do studiów wyższych. Dokonał się też szybki rozwój sieci przedszkoli i żłobków.

Skok edukacyjny w PRL opierał się na trzech filarach tj. jednolita szkoła podstawowa dla wszystkich uczniów, rozbudowa szkolnictwa średniego – ogólnokształcącego i zawodowego i rozwój szkolnictwa wyższego.

Do 1970 roku 600 tys. osób uzyskało wyższe wykształcenie. W latach 1971–1989 aż 1,5 miliona.

Po raz pierwszy w historii uniwersytety zaczęły działać w Łodzi (1945), Toruniu (1945), Katowicach (1968), Gdańsku (1970), Szczecinie (1984). W 1944 roku utworzono w Lublinie Uniwersytet Marii Curie- -Skłodowskiej, mający stanowić intelektualną przeciwwagę wobec Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Po raz pierwszy polski uniwersytet zaczął działać także we Wrocławiu.

Sukcesy odnoszono również na najniższym szczeblu edukacji. W 1980 roku w Polsce było 11,5 tys. przedszkoli i 1,5 tys. żłobków. Większość powstających dzisiaj placówek to przedszkola prywatne, na których opłacenie stać tylko zamożnych rodziców.

Wzrastała liczba szkół podstawowych i średnich (1000 szkół na tysiąclecie państwa polskiego). Umożliwiono odbycie bezpłatnych studiów młodzieży wywodzącej się spoza kręgu rodzin inteligenckich i elit społecznych. Było to narzędzie masowego awansu społecznego.

 

GRANICE

Największym geopolitycznym sukcesem PRL jest utrzymanie niezwykle korzystnej granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej. Ustalenia konferencji poczdamskiej trzech wielkich mocarstw nie były w tej sprawie ostateczne i RFN , aż do roku 1970 dążył do rewizji granic. Również wypowiedzi amerykańskich dyplomatów w okresie zimnej wojny wskazywały na możliwość rewizji granicy polsko-niemieckiej na niekorzyść Polski. Przełomem był układ grudniowy z 1970 roku podpisany przez kanclerza Willy’ego Brandta (SPD) i premiera Józefa Cyrankiewicza.

Na jego mocy RFN uznał polską granicę zachodnią za ostateczną, co było realizacją polskiej racji stanu. Za sukces władz PRL należy uznać także zagospodarowanie, w latach powojennych, ziem zachodnich i północnych oraz zasiedlenie ich polską ludnością. Na mocy decyzji poczdamskich ludność niemiecka została wysiedlona.

 

JÓZEF PIŁSUDSKI 

Przyszły Naczelnik Państwa związany  z PPS od jej powstania (1892), przez dwadzieścia lat był członkiem jej najwyższych władz i redaktorem naczelnym „Robotnika”. Był także delegatem PPS na kongres Międzynarodówki Socjalistycznej. Za działalność socjalistyczną więziony w warszawskiej Cytadeli. Od początku swojej działalności politycznej łączył postulaty socjalistyczne z postulatem niepodległości Polski. Po rozłamie w PPS, powodowanym stosunkiem do kwestii walki o niepodległość, stanął na czele PPS Frakcji Rewolucyjnej. W 1908 roku założył Związek Walki Czynnej, od tego momentu jego głównym celem stała się walka o niepodległość Polski, a cele socjalistyczne zeszły na plan dalszy. Kontynuacją tej linii politycznej były Legiony Polskie. W 1918 roku Piłsudski wrócił do Warszawy i zdecydował się na przyjęcie roli przywódcy ogólnonarodowego. Wtedy ostatecznie odsunął się od PPS, chociaż w partii pozostało wielu jego sympatyków.

W latach 1918–1922 pełnił funkcję Naczelnika Państwa.

 

KAMPANIA WRZEŚNIOWA

Wojna obronna Polski, w wyniku przeważającej siły najeźdźcy – hitlerowskich Niemiec, zakończyła się po miesiącu militarną klęską. W kampanii wrześniowej ważną rolę odegrali polscy socjaliści. Należy wymienić Robotniczą Brygadę Obrony Warszawy, powołaną z inicjatywy działaczy PPS   na czele z Zygmuntem Zarembą, biorącą czynny udział w obronie stolicy. Drugą ważną formacją byli Czerwoni Kosynierzy (Gdyńscy Kosynierzy), walczący we wrześniu 1939 roku w obronie Gdyni.

17 września Polska podległa agresji również od Wschodu – wschodnią granicę Polski przekroczyły wojska radzieckie realizując postanowienia paktu Ribbentrop-Mołotow. Polskie wojska otrzymały rozkaz niestawiania oporu. Polska nie znajdowała się w stanie wojny z ZSRR.

 

KARTKI

Kartki stały się po latach jednym z symboli PRL. Wbrew opinii rozpowszechnionej w kulturze popularnej III RP i w mediach reglamentacja towarów („kartki”) nie funkcjonowała przez cały okres PRL. Po raz pierwszy kartki wprowadzono na krótko w latach 1952–1953. Po raz drugi w roku 1976 (kartki na cukier). W latach 1980–1981 reglamentację rozszerzano na kolejne grupy towarów.

System kartkowy gwarantował każdemu obywatelowi zakup podstawowej puli towarów po niskiej cenie. Jednocześnie istniała możliwość dokonywania zakupów poza systemem kartkowym. Między innymi dlatego w trakcie strajków sierpniowych z roku 1980 jednym z 21 postulatów „Solidarności” było wprowadzenie kartek na mięso.

Z reglamentacji towarów codziennego użytku wycofał się rząd Mieczysława Rakowskiego.

 

KOŁO KOBIET KORONY I LITWY

Tajna, patriotyczna  organizacja kobieca, która powstała w 1861r i wbrew swej nazwie miała charakter trójzaborowy. Program tej organizacji podkreślał nierozerwalną więź wszystkich ziem polskich, zapowiadał realizację celów patriotyczno-niepodległościowych, zmierzających do przygotowania  i prowadzenia  walki narodowowyzwoleńczej . Koło organizowało liczne obchody narodowe, prowadziło kolportaż tajnej prasy i wydawnictw. Prowadziło także prace kulturalno-oświatowe wśród ludu polskiego. W ramach tej organizacji działała sekcja samopomocy i opieki nad aresztowanymi przez carska ochranę,  w szczególności Koło niosło pomoc kobietom, które prowadziły tajną działalność patriotyczną i oświatową.

 

KONKORDAT

Umowa regulująca pozycję Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce została podpisana przez ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego w lipcu 1993 roku. Stało się to już po obaleniu rządu Hanny Suchockiej i rozwiązaniu Sejmu. Tryb przyjęcia Konkordatu budził wątpliwości, co do zgodności z obowiązującym wówczas prawem. Utrzymany w mocy przez Małą Konstytucję artykuł 82 pkt. 2 Konstytucji PRL z 1952 roku stwierdzał, bowiem m.in., że „Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy”.

Tymczasem Konkordat nie był ustawą, lecz umową międzynarodową (wymagającą wprawdzie dla swego wejścia w życie akceptacji Sejmu wyrażonej w drodze ustawy). Dlatego też posłowie SLD, po zwycięstwie wyborczym w 1993 roku, przez cztery lata blokowali ratyfikację konkordatu.

W okresie rządów SLD uchwalono Konstytucję (regulującą również stosunki Państwo-Kościół) oraz ustawy okołokonkordatowe.

Ustawa o wyrażeniu zgody na ratyfikację konkordatu została przyjęta po zwycięstwie wyborczym AWS-u i utworzeniu rządu Jerzego Buzka. Ustawę podpisał prezydent Aleksander Kwaśniewski.

 

KONSTYTUCJA

Obecna Konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku i zatwierdzona przez społeczeństwo w referendum.

Konstytucja była efektem politycznego kompromisu SLD, PSL, Unii Wolności i Unii Pracy. Gwarantowała bezpłatność usług publicznych w zakresie edukacji i ochrony zdrowia, a także obowiązywanie w RP najbardziej demokratycznego pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego, w myśl art. 2 „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.

Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w latach 1993–1997 przewodzili parlamentarzyści SLD (A. Kwaśniewski, W. Cimoszewicz, M. Mazurkiewicz).

 

KONSTYTUCJE II RP 

Na początku funkcjonowanie państwa regulowała Mała Konstytucja. W 1921 roku uchwalono Konstytucję Marcową  – typową ustawę zasadniczą dla państwa demokracji parlamentarnej, gwarantującą szereg praw obywatelskich. W 1935 roku piłsudczycy (sanacja) uchwalili Konstytucję Kwietniową. Zrywała ona z demokracją parlamentarną, ustanawiała ustrój prezydencki (prezydent odpowiedzialny „przed Bogiem i

historią”). Dopełnieniem Konstytucji Kwietniowej była niedemokratyczna ordynacja wyborcza. W wyborach nie rywalizowały konkurencyjne listy partyjne.

W 1935 roku II RP ostatecznie przestała być państwem demokratycznym.

 

KOŚCIÓŁ

Po wojnie stosunek władz do Kościoła w Polsce był zmienny. Okresy otwartości i przyjaznych gestów (pierwsze lata powojenne, Edward Gierek) przeplatały się z latami represji (stalinizm) i walki symbolicznej z Kościołem (średni i późny Gomułka).

Ważnym wydarzeniem było wypowiedzenie w 1945 roku niekorzystnego dla Polski konkordatu z roku 1925. Doszło też do przejęcia przez państwo większości kościelnych lasów i ziem uprawnych. W zamian utworzono Fundusz Kościelny. Upaństwowiono także kościelne przedsiębiorstwa (np. drukarnie) oraz zakłady opieki zdrowotnej (ale bez ziemi, na których się znajdowały). Prymas Wyszyński podkreślił swego czasu, że powyższe działania umożliwiły księżom skupienie się na działaniach duszpasterskich.

Po roku 1945 w Polsce zaczęto odchodzić od nauczania religii w szkołach. Nawrót do katechizacji w szkołach nastąpił w roku 1956. Ostatecznie religię ze szkół wyprowadzono w roku 1961. Została przeniesiona do punktów katechetycznych.

 

LIKWIDACJA ANALFABETYZMU

Historycznym osiągnięciem Polski Ludowej była likwidacja analfabetyzmu, który w rozumieniu powszechnym  jest  brakiem umiejętności czytania i pisania u osób powyżej 15 roku życia. Uważany za jedną z cech życia społecznego na ziemiach polskich, będącą spuścizną po polityce zaborców, dążących do ograniczenia upowszechnienia oświaty w środowiskach polskich. Na przekór tej polityce stawały w ostatnich dziesięcioleciach XIX w liczne tajne inicjatywy samokształceniowe, związane z organizacjami ruchu robotniczego, a w szczególności z Socjalno-Demokratyczną Partią „Proletariat”, założoną przez Ludwika Waryńskiego. Program „Proletariatu” zapowiadał szerokie upowszechnienie zadań oświatowych. Tajny ruch samokształceniowy obejmował w szczególności robotników i chłopów.

II Rzeczypospolita zaczynała swój byt państwowy z olbrzymim balastem analfabetyzmu. Dane z 1921 roku wskazywały, że ponad 1/3 ówczesnej  ludności Rzeczypospolitej nie umiała czytać ani pisać. Późniejsze starania kolejnych rządów, mimo wprowadzenia obowiązku szkolnego, przyniosły niewielką poprawę. Jednakże jeszcze w latach 30. XX wieku na terenach województw wschodnich analfabetyzm był zjawiskiem niewyobrażalnie częstym (np. na terenach woj. poleskiego, wołyńskiego analfabetyzm dotykał ponad 60 proc. kobiet i ponad 40 proc. mężczyzn), najmniej analfabetów odnotowano w województwach śląskim, poznańskim i pomorskim. Po zakończeniu wojny poziom analfabetyzmu w Polsce oceniano na 3,5 do 4 mln osób.

W dniu 9 lipca 1949 roku Sejm uchwalił ustawę o likwidacji analfabetyzmu. W ślad za nią, do lipca 1951 roku zorganizowano 58 400  kursów czytania i pisania, a ich działalność obejmowała na masową skalę przede wszystkim zakłady pracy. Również poza nimi rejestrowano analfabetów i organizowano bezpłatną naukę dorosłych.

W grudniu 1951 roku minister oświaty mógł ogłosić, że w Polsce analfabetyzm został zlikwidowany.

 

MIESZKANIA

Wbrew powszechnej opinii  w PRL-u budowano zdecydowanie więcej mieszkań niż dzisiaj. Przykładowo: w latach 70. XX wieku przeciętnie rocznie do użytku oddawano 270 tys. mieszkań. Nie bez przyczyny firma Home Broker nazwała Edwarda Gierka „największym deweloperem w historii Polski”. W rekordowym 2008 roku do użytku oddano 165 tys. mieszkań. W latach 90. XX wieku oddawano do użytku średnio 90 tys. mieszkań rocznie (trzy razy mniej niż w dekadzie Gierka).

 

NATO

Na początku lat 90. XX wieku stosunek SdRP do NATO był niejednoznaczny. Z jednej strony pojawiały się głosy popierające członkostwo w Sojuszu i argumenty, że zwiększy ono bezpieczeństwo Polski. Z drugiej strony uznawano NATO za relikt zimnej wojny, który powinien przejść do historii podobnie jak Układ Warszawski. SdRP jednoznacznie za członkostwem Polski w NATO opowiedziała się w roku 1993. Rząd SLD-PSL wprowadził Polskę do programu „Partnerstwo dla Pokoju”. Negocjacje akcesyjne rozpoczął rząd Włodzimierza Cimoszewicza. Polska stała się członkiem NATO w marcu 1999 roku.

 

ODBUDOWA KRAJU

Wojna spowodowała za ziemiach odzyskanych zniszczenie 73 proc. zakładów przemysłowych, w pozostałej części kraju – 62 proc. W miastach zniszczonych było 48 proc. budynków. Zbombardowano, spalono lub splądrowano 55 proc. Placówek służby zdrowia i kilka tysięcy szkół. Łączne straty były blisko cztery razy większe niż po I wojnie światowej. Kilka, jeśli nie kilkanaście, razy przewyższały straty państw Europy Zachodniej. Straty te udało się nadrobić w większości do roku 1956.  Symbolicznym wysiłkiem była odbudowa Warszawy kierowana przez Biuro Odbudowy Stolicy. Przedwojenny poziom PKB Polska Ludowa osiągnęła w roku 1949, czyli po czterech latach od końca II wojnie światowej. II RP przedwojenny poziom PKB osiągnęła dopiero w roku 1938, czyli siedemnaście lat po zakończeniu działań wojennych.

 

OKRĄGŁY STÓŁ

Porozumienia Okrągłego Stołu były realizacją linii politycznej gen. Jaruzelskiego nastawionej na dialog i porozumienie z opozycją. Stały się one możliwe dzięki zmianie sytuacji geopolitycznej spowodowanej linią polityczną Gorbaczowa. Ich celem była stopniowa demokratyzacja systemu politycznego i reformy gospodarcze.

Porozumienia w kwestiach gospodarczych nie zostały zrealizowane. Były one bliskie socjaldemokratycznej wizji ładu gospodarczego, zawierały np. zapis o indeksacji płac. Neoliberalny plan Balcerowicza był ich radykalnym zaprzeczeniem.

 

PLAN BALCEROWICZA

Tak przyjęło się nazywać pakiet ustaw gospodarczych przedłożonych przez rząd Tadeusza Mazowieckiego Sejmowi pod koniec roku 1989. Były one wyrazem koncepcji terapii szokowej zaproponowanej Polsce przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Ustawy przyjęto w błyskawicznym tempie, posłowie nie mieli czasu na zapoznanie się z ich treścią. Autorzy planu Balcerowicza zakładali 3 proc. spadek PKB, 5 proc. spadek produkcji przemysłowej i 400 tys. bezrobocie. Rezultaty okazały się znacznie gorsze. W ciągu dwóch lat dochód narodowy spadł niemal o jedną piątą, a produkcja przemysłowa o 25 proc. Płace realne spadły o 36 proc., a dochody rolników o połowę. Cel inflacyjny – sprowadzenie inflacji pod koniec 1990 r. do poziomu jednocyfrowego osiągnięto dopiero dziewięć lat później. Pojawiło się zjawisko masowego bezrobocia. Już w 1991 roku liczba bezrobotnych przekroczyła 2 miliony osób.

Głównym skutkiem planu Balcerowicza było radykalne przesunięcie dochodów od biednych do bogatych i radykalny wzrost rozwarstwienia społecznego.

Polityka gospodarcza SLD zmierzała do łagodzenia społecznych skutków planu Balcerowicza. Przykładem lewicowej odpowiedzi na plan Balcerowicza była „Strategia dla Polski” prof. Grzegorza Kołodki. Gdy SLD rozpoczynało rządzenie w roku 1993, bezrobocie wynosiło 15,5 proc., gdy oddawało władzę – spadło do 10,3 proc. Polityka gospodarcza premiera Buzka i wicepremiera Balcerowicza (tzw. schładzanie gospodarki) spowodowała, że gdy rząd AWS oddawał władzę bezrobocie wynosiło 16,4 proc. (3 mln bezrobotnych – wzrost o 1 mln w porównaniu z rządami SLD).

 

POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA  (PPS)

PPS od swego powstania (w listopadzie 1892 roku w Paryżu) uważała, że ustrój socjalistyczny można zbudować w odrodzonej Polsce, dlatego też była partią nie tylko socjalistyczną, ale i niepodległościową.

To PPS zawdzięcza się nowoczesne ustawodawstwo socjalne, na czele z 8–godzinnym dniem pracy. Najważniejsze organizacje utworzone przez PPS to: związki zawodowe (tzw. klasowe związki zawodowe); Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR) skupiające się na edukacji i rozwoju kulturalnym robotników, której młodzieżowym rozwinięciem była Organizacja Młodzieżowa TUR (OM TUR), skupiająca radykalnych działaczy młodzieżowych. Dużą popularność zdobyły organizowane przez działaczy PPS robotnicze kluby sportowe (najbardziej znane z nich to Widzew Łódź i Skra Warszawa). Socjaliści byli prekursorami idei świadomego macierzyństwa – otwierali pierwsze poradnie propagujące nowoczesną antykoncepcję na ziemiach polskich.

PPS dążył do budowy w Polsce socjalistycznego systemu społeczno-gospodarczego (uspołecznienie środków produkcji), w przeciwieństwie do komunistów swój cel starał się realizować drogą demokracji parlamentarnej.

Liderami PPS byli: Ignacy Daszyński (Marszałek Sejmu), Mieczysław Niedziałkowski, Stanisław Dubois, Norbert Barlicki. Hymnem PPS jest „Czerwony Sztandar”.

 

POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA

PZPR powstała w grudniu 1948, na skutek połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Do roku 1989 sprawowała władzę w Polsce wspólnie z mało samodzielnymi partiami sojuszniczymi: Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym.

Była partią masową. W 1980 roku do PZPR należało ponad 3 miliony osób.

 

POROZUMIENIA SIERPNIOWE

Latem 1980 roku doszło do fali strajków w zakładach przemysłowych. Najbardziej masowe strajki miały miejsce w Trójmieście, Szczecinie i Jastrzębiu. W tych ośrodkach podpisano w sierpniu i wrześniu 1980 roku porozumienia między strajkującymi robotnikami a władzą. Największy ciężar historyczny miało porozumienie podpisane w Stoczni Gdańskiej przez Lecha Wałęsę i wicepremiera Mieczysława Jagielskiego.

 

POWSTANIE PAŃSTWA POLSKIEGO I RZĄD LUDOWY

W nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku utworzono w Lublinie Tymczasowy Rząd Republiki Polski (zwany też rządem ludowym lub rządem lubelskim). Premierem został przywódca socjalistyczny Ignacy Daszyński.

17 listopada Józef Piłsudski powołał rząd, na którego czele stanął inny socjalista Jędrzej Moraczewski. Pierwszymi premierami rządu byli socjaliści, co skutkowało wprowadzaniem reform społecznych. Najważniejsze z nich to wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy, ubezpieczeń społecznych oraz wolności działalności związków zawodowych. Osiągnięciem Lewicy jest również przyznanie prawa wyborczego kobietom – w roku 1918. Polskiej Partii Socjalistycznej zawdzięczamy też republikański, a nie monarchiczny ustrój państwa.

 

POWSTANIE WARSZAWSKIE

Powstanie warszawskie spowodowało śmierć ok. 200 tys. cywili. Poległo lub uznano za zaginionych 17 tys. żołnierzy powstańczych oraz 2700 żołnierzy 1 Armii WP (Kościuszkowców). W momencie wyzwolenia 85 proc. zabudowań Warszawy leżało w gruzach. Decyzję o wybuchu powstania krytykowali m.in. gen. Władysław Anders i Jan Karski.

W powstaniu warszawskim walczyli również ludzie lewicy: socjaliści, komuniści i syndykaliści. Najważniejszą lewicową formacją w powstaniu była Armia Ludowa. Powstańczy poeta Krzysztof Kamil Baczyński był w czasach szkolnych członkiem organizacji młodzieżowych związanych z PPS.

 

 

PPS W CZASIE WOJNY

Władze PPS na skutek zwycięstwa Niemiec w kampanii wrześniowej podjęły kontrowersyjną decyzję o samorozwiązaniu partii. Przyniosła ona w konsekwencji faktyczny podział ruchu socjalistycznego.

Utworzono organizację Wolność, Równość, Niepodległość (WRN, PPS-WRN), współpracującą z polskim rządem na emigracji (tzw. rządem londyńskim) i  sprzeciwiającą się współpracy z komunistami.

Lewica ruchu socjalistycznego krytycznie odnosiła się do rządu londyńskiego. Obydwa nurty prowadziły walkę zbrojną z okupantem. Były to z jednej strony Gwardia Ludowa WRN, z drugiej Socjalistyczna Organizacja Bojowa, Milicja Ludowa RPPS i Polska Armia Ludowa.

 

PRAWA WYBORCZE KOBIET 

W listopadzie 1918 roku, dzięki staraniom lewicy kobiety uzyskały pełne prawa wyborcze. Oznacza to, że na mocy powszechnie obowiązujących przepisów (konstytucja, ordynacje wyborcze) kobiety pełnoletnie posiadają czynne (prawo głosowania) i bierne (prawo kandydowania) prawa wyborcze na równi z mężczyznami.

Walka kobiet o równość praw datowana od Wielkiej Rewolucji Francuskiej, w drugiej połowie XIX wieku w Europie obfitowała już w różnorakie nurty o charakterze politycznym, których celem było równouprawnienie kobiet. Na ziemiach polskich nie pojawił się przed I wojną światową „klasyczny” ruch emancypacyjny kobiet, ponieważ niekwestionowanym priorytetem dla wszelkich odmian ruchu kobiecego była walka narodowowyzwoleńcza.

Inspirowana międzynarodowym ruchem robotniczym Polska Partia Socjalno-Demokratyczna (PPSD) w 1911 roku zorganizowała na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego Komitet Organizacyjny Kobiet PPSD. Stąd po odzyskaniu niepodległości, 28 listopada 1918 roku, Tymczasowy Naczelnik Państwa – Józef Piłsudski podpisał dekret o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego, który stanowił, że „Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel Państwa bez różnicy płci”.

 

PRAWICA I ANTYSEMITYZM 

Główna siła prawicy, partia Narodowa Demokracja (endecja), której ideologiem był Roman Dmowski, od początku prezentowała program antysemicki, jednocześnie stojąc po stronie wielkiego kapitału.

Po przejęciu władzy przez Piłsudskiego w wyniku zamachu majowego Dmowski stworzył organizację Obóz Wielkiej Polski, która sprzeciwiała się demokracji i dążyła do przejęcia władzy przez endecję metodami niedemokratycznymi. W 1934 roku powstał Obóz Narodowo-Radykalny (ONR) – organizacja skupiająca młode pokolenie endeków. ONR prowadził politykę fizycznych ataków na przedstawicieli lewicy i mniejszości narodowych oraz atakował lokale organizacji lewicowych. Jawnie uznawał się za część ruchu faszystowskiego. Najbardziej znaną akcją ONR był „Najazd na Myślenice” w Małopolsce. Prawicowa bojówka rozbroiła posterunek policji, zniszczyła sieć telefoniczną w mieście, splądrowała i ograbiła żydowskie sklepy oraz próbowała podpalić miejscową synagogę.

Polska prawica domagała się wprowadzenia zasady numerus clausus, ograniczającej liczbę Żydów na wyższych uczelniach i zasady getta ławkowego, w myśl której studenci żydowscy powinni być oddzieleni od innych studentów. Głównym obrońcą mniejszości narodowych był PPS. Socjaliści prowadzili konsekwentną politykę budowy państwa wielonarodowego.

 

REALNY SOCJALIZM

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 roku, w art. 1 wyraźnie stwierdzała: „Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym”, a w art. 7 „Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia i rozwija demokrację socjalistyczną”. Stąd opisywanie rzeczywistości społeczno -gospodarczej Polski Ludowej po 1956 roku całościowym pojęciem „komunizm” należy traktować jako dyrektywę propagandową, mającą na celu całkowite zdyskredytowanie przeszłości.

 

 

REFORMA ROLNA

Na mocy dekretu PKWN z roku 1944 państwo przejęło majątki o powierzchni powyżej 50 hektarów lub powyżej 100 hektarów w województwach zachodnich oraz wszystkie majątki poniemieckie. Ziemia ta została przekazana chłopom małorolnym i średniorolnym. W okresie stalinowskim podjęto nieudaną próbę kolektywizacji wsi na wzór kołchozów radzieckich. Po 1956 roku przeważająca większość ziemi uprawnej znalazła się ponownie w rękach indywidualnych chłopów. Jednocześnie część ludności wsi znalazła zatrudnienie w Państwowych Gospodarstwach Rolnych.

PRL przeprowadzając reformę rolną zrealizował hasło zgłaszane przez polskich demokratów już w XIX wieku. Reforma rolna cieszyła się dużym poparciem społecznym. Podczas II wojny światowej wszystkie stronnictwa polityczne, poza Stronnictwem Narodowym, zapowiadały jej przeprowadzenie po wojnie.

 

ROZWARSTWIENIE SPOŁECZNE

Transformacja społeczno-gospodarcza w Polsce to okres radykalnego wzrostu rozwarstwienia społecznego. Jednym ze skutków transformacji była budowa społeczeństwa dużych kontrastów majątkowych. Było to pochodną polityki podatkowej. W ciągu ostatnich 20 lat spadał stopień progresji podatkowej. Jednocześnie rósł udział wpływów z podatków pośrednich, które w większym stopniu niż progresywne podatki bezpośrednie obciążają średnio i gorzej sytuowanych obywateli.

 

RUCH ROBOTNICZY

I Międzynarodówka (Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników) powstała w roku 1864 podczas spotkania socjalistów pragnących wyrazić swoją solidarność z powstaniem styczniowym na ziemiach polskich. Ruch robotniczy w całej swojej różnorodności skupiał się na walce o wyzwolenie społeczne robotników. Hymnem ruchu robotniczego jest „Międzynarodówka”.

 

RYNEK PRACY

Jednym z elementów polskiej transformacji było stopniowe ograniczanie praw pracowniczych, szczególnie tych gwarantujących stabilność zatrudnienia. W 2009 roku Polska wyprzedziła Hiszpanię pod względem odsetka umów na czas określony i stała się pod tym względem liderem w Europie. 27 proc. umów o pracę w Polsce zawartych jest na czas określony. Średnia dla wszystkich państw UE jest prawie o połowę niższa – wynosi 14 proc. Ponadto w Polsce minimalne wynagrodzenie znajduje się na jednym z najniższych poziomów w UE. Niższa stawka minimalnego wynagrodzenia obowiązuje tylko w Bułgarii, w Rumunii i na Litwie. W Polsce pojawiło się zjawisko „biednych pracujących”, czyli osób, które pomimo zatrudnienia na pełen etat żyją w biedzie.

Według badań CBOS do kategorii „biednych pracujących” zaliczyć należy w Polsce 2,1 mln osób, czyli 6,6 proc. populacji. Zasiłki dla bezrobotnych w Polsce zaliczane są do najniższych w Europie i są przyznawane przez stosunkowo krótki okres.

 

STALINIZM

Stalinizm był despotyczną dyktaturą jednostki, realizowaną przez tajną policję i aparat administracyjny. Na poziomie politycznym okres ten cechował się eliminacją opozycji, bardzo silną pozycją aparatu bezpieczeństwa, silnym podporządkowaniem ZSRR.

Okres stalinowski został potępiony po Październiku 1956 roku. Najważniejsze instytucje tego systemu zostały rozwiązane. Po przełomie październikowym poziom niezależności od ZSRR uległ zasadniczemu zwiększeniu.

 

STAN WOJENNY

Był skutkiem dwóch tendencji: radykalizacji „Solidarności” i wzmożenia nacisku władz ZSRR domagających się jej zgniecenia. Jaruzelski podejmował próby rozwiązania kryzysowej sytuacji na drodze kompromisu (tzw. spotkanie trzech: Wałęsa, Glemp, Jaruzelski w listopadzie 1981 roku), jednak nie przyniosły one spodziewanych rezultatów. Jednocześnie doszło do pogorszenia sytuacji gospodarczej, na co wpływ miała również fala strajków. W sytuacji realnej groźby interwencji radzieckiej decyzję o wprowadzeniu

stanu wojennego trzeba uznać za uzasadnioną, spowodowaną chęcią minimalizacji liczby ofiar. Całkowita liczba ofiar stanu wojennego wynosi wg IPN 56 osób.

Ocena stanu wojennego jako mniejszego zła nieustannie jest podzielana przez większość Polaków. 44 proc. badanych wskazuje, że stan wojenny był potrzebny, 38 proc. jest przeciwnego zdania (OBOP, 2008). 51 proc. Badanych uznaje jego wprowadzenia za uzasadnione, 31 proc. jest przeciwnego zdania (Pentor, 2005).

W 1996 roku sejmowa Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej umorzyła postępowanie w sprawie postawienia autorów stanu wojennego przed Trybunałem Stanu.

 

STRAJK CHŁOPSKI

Najważniejszy strajk chłopski w II RP odbył się w roku 1937. Polegał na blokadzie dróg do miast i wstrzymaniu dowozu żywności. Jednym z postulatów było zorganizowanie demokratycznych wyborów do Sejmu. W czasie pacyfikowania strajku przez policję zastrzelono 44 chłopów, 5 tys. aresztowano.

 

STRAJKI ROBOTNICZE

W II RP miało miejsce wiele strajków i demonstracji, które kończyły się ofiarami śmiertelnymi. W 1923 r., po ogłoszeniu przez PPS strajku powszechnego, doszło do starć robotników z wojskiem, w których zginęło 18 robotników (tzw. wydarzenia krakowskie). Głośne były też wydarzenia w krakowskiej fabryce „Semperit”, kiedy w 1936 roku użyto wojska w celu stłumienia strajku okupacyjnego.

 

SZKOLNICTWO

Pierwsze decyzje rad gmin o przejmowaniu przez nie prowadzenia szkół zapadły już w lipcu 1990 roku i były konsekwencją przyjęcia przez Sejm w marcu tego roku ustawy o samorządzie gminnym. Ostatecznie, wszystkie szkoły, z wyjątkiem artystycznych, przeszły do samorządów 1 stycznia 1996 roku. W roku 1999 rząd Jerzego Buzka przeprowadził reformę systemu edukacji.

Istotnym zjawiskiem obecnym w polskich szkołach jest faktyczna segregacja uczniów według pochodzenia społecznego ich rodziców.

Nastąpił boom edukacyjny na poziomie szkolnictwa wyższego. Jego ciemną stroną było natomiast obniżenie poziomu edukacji. W 2008 roku studentów było w Polsce pięć razy więcej niż w roku 1989. Natomiast liczba pracowników naukowych wzrosła tylko o jedną trzecią.

 

TOTALITARYZM  A  AUTORYTARYZM

Od 1948 roku w Polsce zaczęto budować stalinowski system polityczny. Nie można jednak całego okresu PRL określać mianem totalitaryzmu. Kluczowe znaczenie ma tutaj Październik 1956 i dojście do władzy Władysława Gomułki. Październik oznacza koniec totalitaryzmu i początek autorytaryzmu. Nie wprowadzono demokracji politycznej, jednak władza wycofała się z kontroli wielu obszarów życia, takich jak: nauka, kultura i życie prywatne. Marksizm w nauce był podejściem preferowanym, jednak nie jedynym dopuszczalnym, jak w okresie stalinowskim.

Dlatego po 1956 należy mówić o ustroju PRL jako o autorytaryzmie cechującym się pewnymi pototalitarnymi pozostałościami.

 

TRÓJLOJALIZM

Nazwa określająca ugodową postawę  polityczną, która  pojawiła się w środowiskach ziemiańskich, części inteligencji oraz wśród duchowieństwa po upadku powstania styczniowego. Sprowadzała się  do   wyrzeczenia się dążeń i walk niepodległościowych. W zamian za to klasy posiadające oczekiwały od zaborców ustępstw o charakterze ekonomicznym i kulturalnym. Przykładem takiej postawy  politycznej była formacja  galicyjskich  Stańczyków, na czele z krakowskim profesorami – rektorami UJ – Stanisławem Tarnowski i Józefem Szujskim. Postawę taką podzielał także kardynał Adam Sapieha (w ślad za zaleceniami papieży Leona XIII i Piusa X, skierowanymi do polskich biskupów).

 

UNIA EUROPEJSKA

Wniosek o członkostwo Polski w UE złożył w 1994 roku rząd SLD-PSL (premier Waldemar Pawlak). Negocjacje członkowskie rozpoczęto w roku 1998. Rząd Jerzego Buzka nie był w stanie zamknąć negocjacji w najważniejszych obszarach. Dokonał tego dopiero rząd Leszka Millera. Na czele Komisji ds. UE w okresie dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego stał wówczas Józef Oleksy.

Ostatecznie, negocjacje zamknięto na szczycie w Kopenhadze w grudniu 2002 roku. Polskiej delegacji przewodził premier Leszek Miller. Traktat Akcesyjny podpisano 16 kwietnia 2003 roku w Atenach. W imieniu Polski podpisali go premier Leszek Miller oraz szef MSZ Włodzimierz Cimoszewicz.

W Polsce proces przyjęcia traktatu akcesyjnego odbywał się w formie ogólnonarodowego referendum w dniach 7–8 czerwca 2003 roku. Kampania

zachęcająca Polaków do głosowania w referendum była sukcesem rządu SLD. Za sukces należy uznać także bezpośrednie przygotowanie Polski do członkostwa w UE. Przykładem może być np. przygotowanie przez ministra rolnictwa Wojciecha Olejniczaka systemu IACS umożliwiającego wypłatę dopłat bezpośrednich rolnikom.

 

UPRZEMYSŁOWIENIE

Okres Polski Ludowej to czas zamiany Polski z państwa rolniczo przemysłowego w państwo przemysłowo-rolnicze. To w okresie PRL-u większość Polaków zaczęła pracować poza rolnictwem, a liczba ludności miejskiej zaczęła przeważać nad ludnością wiejską. Pierwszym dużym krokiem w stronę uprzemysłowienia Polski po wojnie był plan sześcioletni, realizowany w latach 1950–1955. Sztandarowe inwestycje tego okresu to: fabryki samochodowe w Lublinie i Starachowicach (ciężarówki), FSO na Żeraniu (Warszawa), zakłady chemiczne w Gorzowie Wielkopolskim i Oświęcimiu, cementownie w Wierzbicy k. Kielc, kombinat metalurgiczny im. Lenina w Nowej Hucie, huta w Częstochowie, rozbudowa zakładów przemysłu stoczniowego na Wybrzeżu: w Gdańsku, a także Szczecinie. Kolejną fazą przyśpieszonego uprzemysłowienia Polski była tzw. dekada Gierka.

 

WOJNA DOMOWA

Od 1944 roku na ziemiach polskich występowały lokalne zjawiska wojny domowej. Jedną stronę stanowiła PPR i jej sojusznicy. Drugą, podziemie, czyli tzw. żołnierze wyklęci, często wywodzący się ze środowisk prawicowych lub skrajnie prawicowych Narodowych Sił Zbrojnych. Jak każda wojna domowa, i ta była niezwykle brutalna. Zginęło w niej ok. 10 tys. osób po stronie władzy, w tym 5 tys. bezbronnej, cywilnej ludności, po stronie podziemia zginęło ok. 7,5 tys. osób. Polscy socjaliści częściowo sprzymierzyli się z komunistami, częściowo znaleźli się w opozycji. Była to jednak opozycja polityczna, a nie zbrojna.

Głównym ośrodkiem opozycji politycznej wobec PPR był wówczas PSL. „Żołnierze wyklęci” atakowali ludność cywilną oskarżaną o sprzyjanie komunistom. Wraz z przedłużaniem się wojny poszczególne formacje żołnierzy wyklętych zaczęły się degenerować do postaci pospolitych band przestępczych.

 

WOJNA DOMOWA W HISZPANII

Wydarzeniem, które spolaryzowało opinię publiczną była wojna domowa w Hiszpanii. W 1936 lewicowa koalicja Frontu Ludowego wygrała wybory. W odpowiedzi wojsko dokonało prawicowego zamachu stanu. Jego konsekwencją była walka społeczeństwa w obronie legalnego rządu i demokracji. Do Hiszpanii z całej Europy i świata przybywali ochotnicy (warto wymienić znanych pisarzy Georga Orwella i Ernesta Hemingwaya. W Hiszpanii walczyło również kilka

tysięcy Polaków. Skupili się oni w Brygadzie im. Jarosława Dąbrowskiego (Dąbrowszczacy) walczącej w ramach Brygad Międzynarodowych.

Polska prawica i Kościół otwarcie stanęli po stronie buntowników gen. Franco. Podobnie jak Hitler, Mussolini i inni prawicowi przywódcy.

 

WOJNA POLSKO-RADZIECKA (1920)

Podczas wojny polsko-radzieckiej (zwanej także polsko-bolszewicką, lub polsko-rosyjską) nastąpiła polaryzacja polskiej lewicy. KPP poparła Armię Czerwoną, natomiast PPS wszedł w skład Rządu Obrony Narodowej (premier Witos z PSL „Piast”, wicepremier Daszyński z PPS). Wojnę tę wygrała Polska, podpisując w Rydze – 18 marca 1921 roku – Traktat pokojowy z Rosją Radziecką.

 

WYBORY BRZESKIE

Chociaż piłsudczycy (sanacja) zostali wyniesieni do władzy dzięki poparciu lewicy i robotników, po jej zdobyciu szybko zwrócili się w kierunku konserwatywnej prawicy i wielkich posiadaczy ziemskich.

Zwrot sanacji w prawo zapoczątkował mobilizację politycznej lewicy. W 1929   w celu prowadzenia walki z rządami sanacji został zawiązany Centrolew, koalicja sześciu partii lewicy i centrum.

W 1930 roku rozwiązano Sejm i pozbawiono posłów immunitetów. Liderów Centrolewu aresztowano i uwięziono w twierdzy brzeskiej. Zostali oni skazani na kary więzienia w tzw. procesie brzeskim.

 

WYZWOLENIE

Polska została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej przez Armię Czerwoną oraz sformowane w ZSRR ludowe Wojsko Polskie (tzw. Armię Berlinga). Pod koniec wojny ludowe Wojsko Polskie uznające polityczne zwierzchnictwo rządu warszawskiego liczyło 450 tys. osób. Żołnierze ci wzięli

udział w zdobyciu Berlina oraz w walkach o Wał Pomorski (gdzie poległo ponad 5 tys. żołnierzy). Walczyli o wyzwolenie Warszawy oraz Gdańska.

(Ludowe) Wojsko Polskie było najliczniejszą polską formacją zbrojną w czasie II wojny światowej po wrześniu 1939 roku.

 

ZABÓJSTWO PREZYDENTA NARUTOWICZA

W myśl Konstytucji Marcowej Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydentem Gabriela Narutowicza (kandydata lewicowego PSL „Wyzwolenie”).

16 grudnia 1922 roku Narutowicz został w gmachu „Zachęty” zastrzelony przez związanego z prawicą Eligiusza Niewiadomskiego, a zamachowiec został otoczony wręcz kultem przez prawicę i wielu hierarchów Kościoła rzymskokatolickiego.

 

ZAMACH MAJOWY

W maju 1926 roku powołano do życia prawicowy rząd endecji i PSL „Piast” (tzw. trzeci rząd Witosa lub drugi chjeno-piast). W efekcie doszło do wystąpienia oddziałów wojskowych sympatyzujących z marszałkiem Piłsudskim. Ich działania poparła lewica (PPS i komuniści). W wyniku walk (zginęło 379 osób) rząd i prezydent podali się do dymisji. Piłsudski szybko odciął się od popierającej go lewicy. Zamach rozpoczął okres trzynastoletnich autorytarnych rządów sanacji.